Autor: Psycholog Monika Dreger
Gabinet pomocy psychologicznej
tel: 504 644 584
e-mail:dreger@dreger.kei.pl
www.dreger.kei.pl
Badania psychologiczne potwierdzają, że rozwód jest jednym z najbardziej stresujących wydarzeń w życiu. Bardzo często rozstaniu towarzyszy konflikt okołorozwodowy. Zdarza się, że biorą w nim udział nie tylko małżonkowie. Często uwikłane są także dzieci.
Warto zastanowić się nad swoim postępowaniem względem dziecka podczas trwającego konfliktu. Często, zupełnie nieświadomie, pod wpływem ogromnych emocji wciągane są w trwający konflikt. Konsekwencje, które poniesie dziecko w takiej sytuacji, będą się ciągnąć nawet na długo po rozwodzie i rzutować na całe jego życie.
Amerykański psychiatra dziecięcy i sądowy dr Richard Gardner obserwując mimowolne uczestnictwo dzieci w konfliktach okołorozwodowych stworzył koncepcję PAS (syndromu odosobnienia od jednego z rodziców). Opisał zaburzenie występujące u dziecka, które w trakcie trwania konfliktu, zaangażowane jest w deprecjonowanie i krytykowanie jednego z rodziców, przy czym tego typu oczernianie jest nieuzasadnione i/lub przesadzone. O PAS możemy mówić wyłącznie wtedy, gdy odrzucany rodzic nie jest sprawcą przemocy seksualnej, fizycznej czy psychicznej w stosunku do dziecka.
Metody działania rodzica wzbudzającego PAS
W trakcie rozstania i rozwodu dziecko narażone jest na działania rodzica, z którym mieszka, a którego działania mają na celu zniechęcenie dziecka lub nawet odseparowanie od drugiego rodzica. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że podejmowane działania mogą być świadome i celowe lub nieświadome i mimowolne.
Angażowanie dziecka w konflikt między rodzicami, oraz działania prowadzące do osłabienia lub zerwania jego więzi emocjonalnej z jednym z rodziców, jest formą przemocy emocjonalnej wobec dziecka. Rozstanie i rozwód są równie bolesne dla małżonków, jak i dla dziecka, które nagle traci codzienny kontakt z jednym z rodziców. Trzeba pamiętać, że dziecko związane jest emocjonalnie z obojgiem rodziców i odejście jednego z nich jest dla dziecka ogromną strata. W takiej sytuacji najważniejsze jest nie angażowanie dziecka w konflikt z byłym partnerem.
Dlaczego dziecko angażuje się w mechanizmy PAS?
W przypadku rozpadu rodziny dziecko przeżywa silne uczucie zagubienia, lęku i zagrożenia. Często doznaje poczucia winy z powodu utraty któregoś z rodziców – obawia się, że jego zachowanie doprowadziło do konfliktu miedzy rodzicami a w konsekwencji do odejścia jednego z nich. Dziecko obawia się utraty drugiego rodzica. Lęk jest tym większy, im młodsze jest dziecko. Jeśli zostaje uwikłane w konflikt okołorozwodowy zaczyna dążyć do spełnienia oczekiwań rodzica, z którym zostało właśnie po to, aby go też nie stracić.
Konsekwencje PAS
PAS może mieć różne nasilenie. W zaawansowanym PAS dziecko przeżywa cierpienie, które może przejawiać się w występowaniu lęków, problemów neurotycznych, objawów somatycznych (np. ból brzucha, ból głowy, astma, problemy z przemianą materii, trudności z zasypianiem) lub zaburzeń zachowania (np. nadpobudliwość, zachowania agresywne). Dziecko ma także zazwyczaj nadszarpnięte poczucie własnej wartości, nie dowierza swoim odczuciom i spostrzeżeniom. Łatwo przejmuje sądy i emocje rodzica, pod którego opieka pozostaje. W drastycznych przypadkach pozytywny do tej pory związek emocjonalny z wyeliminowanym rodzicem może ulec całkowitemu zniszczeniu. W skrajnym przypadku dziecko odczuwa fanatyczną wręcz nienawiść do odrzuconego rodzica.
Psychologiczne skutki PAS
Dziecko związane jest emocjonalnie z obojgiem rodziców. W obliczu stosowania wobec dziecka mechanizmów wywołujących PAS, z czasem pozytywne wspomnienia związane z odrzuconym rodzicem ulegają zniszczeniu. Dziecku pozostaje niezaspokojona potrzeba miłości ze strony utraconego rodzica. Zdarza się, że dziecko w późniejszym wieku stara się odnowić utracone relacje, jednak często rodzic odrzucony już tego nie chce lub nie potrafi. Niektóre z dzieci ostatecznie zwracają się przeciwko rodzicowi – sprawcy PAS.
Długofalowe skutki PAS mogą doprowadzić w późniejszym wieku do trudności w nawiązywaniu bliskich relacji z innymi lub intymnych związków. Mogą pojawić się problemy tożsamościowe lub rozwinąć choroby psychiatryczne (borderline, depresja, stany lękowe, zaburzenia seksualne, nałogi i fobie).
W trakcie trwania rozwodu warto zwrócić uwagę na swoje, często nieświadome, zabiegi względem dziecka. Wikłanie dziecka w konflikt okołorozwodowy przynosi bowiem nieodwracalne straty w jego psychice.
Tekst napisano w oparciu o materiały Komitetu Ochrony Praw Dziecka:
J. Kaczmarek, H. Kotara, T. Pocent „Syndrom odosobnienia od jednego z rodziców”
